Strona główna Gimnastyka Języka Czy kakao się odmienia?

Czy kakao się odmienia?

Autor:

„Jak brzmi w poprawnej polszczyźnie rzeczownik kakao w celowniku?” – takie pytanie padło ostatnio w jednym z teleturniejów. No właśnie, jak to jest z tym kakao, a może kakaem? Już wyjaśniamy tę zawiłość.

Rzeczowniki nieodmienne

Mimo że język polski jest językiem fleksyjnym, to nie wszystkie jego elementy podlegają deklinacji. Do grona nieodmiennych należą:

rzeczowniki nazywające egzotyczne rośliny i zwierząt: okapi, emu, kiwi, mango, awokado,
niektóre obce nazwy własne: Monako, Tokio, Kolorado, Ohio, Kilimandżaro,
zapożyczenia zakończone na -u: menu, tabu, tofu, guru, wudu,
rzeczowniki, które kończą się na dwie samogłoski: boa, kakao, makao, igloo, zoo,
niektóre zapożyczenia: jury, alibi, tournée, attaché, euro, lego, tsunami, dżudo, bikini, espresso.

Kakao – odmieniać czy nie?

W starannej polszczyźnie, czyli w sytuacji oficjalnej, rzeczownik kakao powinien pozostać w nieodmienionej formie. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN dopuszcza jego odmianę „w bardzo swobodnej polszczyźnie, np. w języku rodzinnym”^[1].

Jak pisze Jan Miodek w książce Polszczyzna. 200 felietonów o języku:

Całkowicie się z tym wskazaniem zgadzam, bo prawdę powiedziawszy – też nie ma żadnych formalnych przeszkód, by takie odmienione formy tworzyć. Nie do ruszenia fleksyjnego jest tylko miejscownik: to nie może być syntagma „w kakale”, bo brzmieniem mianownikowym jest kakao – z wygłosowym „-o”, a nie „kakało”^[2].

Również internetowy Wielki Słownik Języka Polskiego PAN podaje odmianę wyrazu kakao jako potoczną^[3]. Uczestnicy wspominanego wcześniej teleturnieju udzielili zatem błędnej odpowiedzi, wybierając niepoprawny wariant celownika: ~~kakau~~.

Sytuacja w języku potrafi być jednak płynna. Profesor Miodek w tej samej publikacji pisze także o przyswajaniu wyrazów obcych do polskiego systemu gramatycznego w ramach długotrwałego procesu zmian zachodzących w języku. Może za jakiś czas kakao podzieli los kina, które pierwotnie w języku polskim uchodziło za wyraz niepodlegający deklinacji, a dziś jego odmiana nikogo nie dziwi. Podobnie jest z odmianą wyrazów radio i studio^[4].

Jak odmieniać nazwisko Turnau?

Przy okazji omawiania wątpliwości dotyczących odmiany wyrazu kakao warto także wspomnieć o odmianie nazwiska pewnego muzyka, który śpiewał o deszczowej ulicy Brackiej. Chodzi oczywiście o Grzegorza Turnaua. Jego nazwisko w większości przypadków powinniśmy odmieniać podobnie jak pozostałe nazwiska zakończone na -ł.

Problem może się pojawić, gdy dojdziemy do miejscownika liczby pojedynczej. W mowie jak najbardziej możemy powiedzieć o [Turnale], jednak zapis budzi zastrzeżenia – językoznawcy nie są przekonani ani do formy Turnale, ani Turnaue. Dlatego w tym przypadku lepiej odmienić imię, a nazwisko pozostawić w nieodmienionej formie (Ms. Grzegorzu Turnau)^[5].

Nazwiska obcego pochodzenia

W polszczyźnie coraz częściej panuje tendencja, aby nie odmieniać nazwisk. Zdecydowana większość z nich podlega jednak deklinacji – sprawdź, jak poprawnie odmieniać nazwiska w języku polskim.

W przypadku nazwisk pochodzenia obcego sprawa jest nieco bardziej złożona. Część z nich podlega odmianie, natomiast nieodmienne pozostają te:

zakończone na akcentowane -o: Boileau [wym. Bualo], Rousseau [wym. Ruso], Hugo [wym. Igo], Cocteau [wym. Kokto],
zakończone dźwiękiem, który nie występuje w języku polskim: Lacroix [wym. Lakrła], Benoit [wym. Benła], Dubois [wym. Dibła], Richelieu [wym. Riszelie],
zakończone w wymowie na –u, –kru, –du, –sku: Nehru [wym. Neru], Giraudoux [wym. Żirodu], Antonescu [wym. Antonesku], Decroux [wym. Dekru].