Niech pierwszy rzuci kamieniem, ten kto nigdy nie zawahał się, gdy miał napisać: „na pewno” lub „w ogóle”. Niby krótkie słowa, a jednak potrafią napsuć krwi. Jak zapisać wyrażenia przyimkowe – łącznie czy rozdzielnie? Przychodzimy z odpowiedzią.
Czym jest przyimek?
Najlepszą metodą, aby coś opowiedzieć, jest zacząć od początku. Zacznijmy zatem od wytłumaczenia, czym jest przyimek?
Przyimkiem nazywamy część mowy, która nie występuje jako samodzielny wyraz i jest nieodmienna. Sama w sobie nie niesie żadnego znaczenia.
Przyimki dzielimy na:
- proste, np.: w, o, z, na, pod, nad, od, do, za, przy,
- złożone, składające się z dwóch lub trzech innych przyimków prostych i pisane łącznie, np.: sprzed, sponad, poprzez, znad, zza, spoza, spomiędzy.
Żeby nie było nudy, w języku polskim występują również zrosty. Są to dawne połączenia przyimkowe, do których zaliczamy m.in.:
- dlatego,
- dopóki,
- nadal,
- naprawdę,
- oto,
- wcale,
- wkoło,
- wprost,
- zanim,
- znienacka,
- zresztą.
Piszemy je zawsze łącznie. Jednak czasami możemy spotkać się z zapisem takim jak: „za nim” czy „z resztą”. W tych przypadkach to już nie są zrosty, dlatego ich pisownia jest rozłączna. Wszystko zależy od kontekstu:
- Zanim się zdenerwujesz, wysłuchaj tego, co mam Ci do powiedzenia. (zanim – zrost)
- Piotrek jest ostatni w kolejce. Chodź, staniemy za nim. (za nim – wyrażenie przyimkowe)
- Zresztą to już nieważne, wszystko się zmieniło. (zresztą – zrost)
- Idę z Zosią, Alą i z resztą dziewczyn ze studiów na kawę. (z resztą – wyrażenie przyimkowe)
Co to jest wyrażenie przyimkowe?
Przyimki doskonale czują się w towarzystwie. I w ten sposób tworzą często wyrażenia przyimkowe.
Wyrażenie przyimkowe to połączenie przyimka z rzeczownikiem, przysłówkiem, liczebnikiem lub zaimkiem. Zawsze zapisuje się je rozdzielnie, a więc poprawne formy to przykładowo:
- na co dzień,
- na pewno,
- na razie,
- na wspak,
- od razu,
- po południu,
- po omacku,
- po prostu,
- poza tym,
- w ogóle,
- z powrotem,
- z płatka.
Samotności nie wybierają także spójniki zestawione, o których więcej możesz przeczytać w naszym artykule.
„Z płatka” – czyli jak?
Najczęściej mówimy, że coś „poszło jak z płatka”, a więc szybko, łatwo i bez problemów. Ale o jaki „płatek” chodzi? Kwiatu, śniegu? Nic z tych rzeczy. Mowa tutaj o płatku (płacie) tkaniny używanej jako: fartucha, zapaski, chustki, serwetki albo szmatki. A jak wiadomo – z niego wszystko łatwo i szybko się zsuwa.
W tym znaczeniu jest to wyrażenie przyimkowe i dlatego właśnie niepoprawna jest forma „spłatka”. Chyba że chodzi nam o zdrobnienie od słowa „spłata”[1].
Co to jest „omacek”?
Według Słownika języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego „omacek” to niemożność widzenia czegokolwiek; ciemność[2]. Współcześnie to słowo wyszło z użycia, uznawane jest za przestarzałe i zachowało się jedynie w wyrażeniu „po omacku”, które oznacza: na oślep, na ślepo czy bez rozeznania[3].
Inną zagwozdkę związaną z pisownią łączną i rozdzielną omawiamy w tekście: „Można by” czy „możnaby”? Czy spacja jest tutaj potrzebna? w cyklu Gimnastyka Języka.
[1] https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/jak-z-platka- [dostęp: 03.02.2025 r.].
[2] https://sjp.pwn.pl/doroszewski/omacek;5466326.html [dostęp: 03.02.2025 r.].
[3] https://sjp.pwn.pl/slowniki/omacek.html [dostęp: 03.02.2025 r.]