10 maja 2024 roku Rada Języka Pol­skiego ogło­siła komu­ni­kat na temat zmian orto­gra­ficz­nych, które mają zacząć obo­wią­zy­wać od 1 stycz­nia 2026 roku.

Swoją decy­zję Rada uza­sad­nia: wpro­wa­dze­nie tych zmian, doty­czą­cych wyłącz­nie tzw. kon­wen­cjo­nal­nych zasad pisowni, przy­nie­sie korzyść w postaci uprosz­cze­nia i ujed­no­li­ce­nia zapisu poszcze­gól­nych grup wyra­zów i połą­czeń, eli­mi­na­cji wyjąt­ków, a także likwi­da­cji prze­pi­sów, któ­rych zasto­so­wa­nie jest z róż­nych powo­dów pro­ble­ma­tyczne, np. wymaga od piszą­cego zbyt dro­bia­zgo­wej ana­lizy zna­cze­nio­wej tek­stu[1]. Dalej prze­ko­nuje o tym, że to dzia­ła­nie ma na celu zmniej­sze­nie liczby błę­dów języ­ko­wych popeł­nio­nych przez osoby posłu­gu­jące się języ­kiem pol­skim.

Co nowego wno­szą ogło­szone zmiany w orto­gra­fii?

Łącz­nie Rada Języka Pol­skiego wpro­wa­dziła zmiany doty­czące jede­na­stu zasad orto­gra­ficz­nych:

1. Zapis wielką literą nazw miesz­kań­ców miast, dziel­nic miej­skich, osie­dli oraz wsi, np.: Kra­ko­wia­nin, Kro­wo­drza­nin, Suł­ko­wi­cza­nin. Ponadto umoż­li­wiono wybór w pisowni nie­ofi­cjal­nych nazw etnicz­nych, które można będzie zapi­sy­wać zarówno małą, jak i wielką literą, np.: ango­l/An­gol lub maka­ro­nia­rz/Ma­ka­ro­niarz.

2. Zde­cy­do­wano, że od 1 stycz­nia 2026 roku wielką literą będą zapi­sy­wane, poza nazwami firm i marek wyro­bów prze­my­sło­wych, także nazwy poje­dyn­czych egzem­pla­rzy wspo­mnia­nych wyro­bów, np. Mam nowy tele­fon marki Sam­sung. i Mam nowego Sam­sunga.

3. Uży­cie pisowni roz­dziel­nej w pisowni czą­stek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spój­ni­kami, np.: Myślę, czy by nie pójść do kina.

4. Wpro­wa­dze­nie bez­wy­jąt­ko­wej pisowni łącz­nej nie- w połą­cze­niu z imie­sło­wami odmien­nymi (bez zna­cze­nia czy mamy do czy­nie­nia z inter­pre­ta­cją zna­cze­niową: cza­sow­ni­kową albo przy­miot­ni­kową). Dotych­czas uzna­wano „świa­doma pisow­nia roz­dzielna”. Obec­nie nie- z imie­sło­wami w zna­cze­niu przy­miot­ni­ko­wym pisze się razem, nato­miast – cza­sow­ni­ko­wym roz­łącz­nie.

5. Zasto­so­wa­nie jed­no­li­tego zapisu małą literą przy­miot­ni­ków, które zostały utwo­rzone od nazw oso­bo­wych zakoń­czo­nych na -owski bez względu na to czy odpo­wia­dają na pyta­nia: czyj? lub jaki?, np. wiersz róże­wi­czow­ski, bal­lady mic­kie­wi­czow­skie. Ponadto zapis przy­miot­ni­ków utwo­rzo­nych od imion, ale rów­nież nazwisk, zakoń­czo­nych na -owy, -in (-yn) , -ów, które mają archa­iczny cha­rak­ter wielką lub małą literą, np.: tade­uszowe buty­/Ta­de­uszowe buty, kasine kora­le­/Ka­sine korale, tom­ków pole­/Tom­ków pole.

Dziewczyna z dwoma kokami szuka hasła w słowniku
źródło: shutterstock.com

6. Pisow­nia łączna członu pół- wystę­pu­ją­cego w wyra­że­niach: pół­żar­tem, pół­se­rio; pół­płacz, pół­śmiech. Co wię­cej Rada Języka Pol­skiego zde­cy­do­wała, że wyra­że­nia typu: pół-Niemka, pół-Chor­wat w odnie­sie­niu do jed­nej osoby będą zapi­sy­wane z łącz­ni­kiem.

7. Zostały dopusz­czone trzy wer­sje pisowni w przy­padku par wyra­zów rów­no­rzęd­nych, podob­nie lub iden­tycz­nie brzmią­cych:

  • z łącz­ni­kiem: czary-mary; tuż-tuż,
  • z prze­cin­kiem: czary, mary; tuż, tuż,
  • roz­łącz­nie: czary mary, tuż tuż.

8. Wpro­wa­dze­nie wiel­kich liter w nazwach wła­snych:

  • w zapi­sie nazw komet wszyst­kie człony będą pisane wielką literą, np. Kometa Nishi­mura;
  • zasto­so­wa­nie zapisu wielką literą wszyst­kich czło­nów wie­lo­wy­ra­zo­wych nazw geo­gra­ficz­nych, któ­rych drugi człon jest rze­czow­ni­kiem w mia­now­niku, np. Pół­wy­sep Hel, Góra Synaj;
  • usta­no­wie­nie pisowni wielką literą sto­ją­cego na początku wyrazu aleja, brama, bul­war, osie­dle, plac, park, kopiec, kościół, klasz­tor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmen­tarz (przy utrzy­ma­niu pisowni małą literą wyrazu ulica) w nazwach obiek­tów prze­strzeni publicz­nej, np.: Cmen­tarz Pod­gór­ski, Kościół Mariacki, Kopiec Kraka, Pałac Czar­to­ry­skich, Park Tet­ma­jera, Plac Wol­nica, ale: ulica Złoty Róg;
  • zapis wielką literą wszyst­kich czło­nów (z wyjąt­kiem przy­im­ków i spój­ni­ków) w wie­lo­wy­ra­zo­wych nazwach lokali usłu­go­wych i gastro­no­micz­nych: Kino Agrafka, Restau­ra­cja Sza­lone Widelce, Kawiar­nia Nowa Pro­win­cja, Piz­ze­ria Da Grasso, Bar Esze­we­ria, Hotel Felix, Księ­gar­nia Polan­glo;
  • uży­cie wiel­kiej litery we wszyst­kich czło­nach nazw orde­rów, medali, odz­na­czeń, nagród i tytu­łów hono­ro­wych: Nagroda Nike, Hono­rowy Oby­wa­tel Mia­sta Kra­kowa, Nagroda Grammy, Mistrz Rze­miosł Arty­stycz­nych, Nagroda im. Wisławy Szym­bor­skiej.

9. Pisow­nia pre­fik­sów:

  • zapis przedrost­ków – rodzi­mych oraz obcych – łącz­nie z wyra­zami małą literą. Jeżeli wyraz roz­po­czyna wielka litera, to po przedrostku należy posta­wić łącz­nik (uzu­peł­nie­nie zasady ogól­nej), np.: eks­tra-Azjata;
  • cząstki super-, eks­tra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro- mogą być samo­dziel­nymi wyra­zami, np.: super cecha­/su­per­ce­cha, eks­tra wypłata/eks­trawypłata, wege obia­d/we­ge­obiad.
  • Usta­no­wie­nie jed­no­li­tej pisowni łącz­nej czą­stek niby-, quasi- z wyra­zami, które są zapi­sy­wane małą literą, np.: niby­mu­zyk, niby­drewno, quasi­kul­tu­rowy, quasi­mu­zyka. Jed­nak zacho­wano zapis z łącz­ni­kiem przed wyra­zami roz­po­czynającymi się wielką literą, np.: niby-Fran­cuz, quasi-Nor­we­gia.
  • Przy­miot­niki i przy­słówki odprzy­miot­ni­kowe bez względu na sto­pień będą zapi­sy­wane z -nie łącz­nie, np.: nie­rzadki, nie­duży, nie­więk­szy, nie­naj­więk­szy, nie­schlud­niej, nie­naj­po­god­niej.

Czy powyż­sze zasady można uznać za rewo­lu­cję? Jest to bar­dziej dosto­so­wa­nie języka do potrzeb użyt­kow­ni­ków. Zmiany, które zostaną wpro­wa­dzone, jak zazna­czono w komu­ni­ka­cie Rady Języka Pol­skiego, były postu­lo­wane już od dłuż­szego czasu.

[1] Komu­ni­kat Rady Języka Pol­skiego przy Pre­zy­dium PAN z dnia 10 maja 2024 r., https://rjp.pan.pl/ [dostęp 20.05.2024 r.].

POWIĄZANE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA