W języku polskim nazwiska się odmieniają. I choć to powszechnie znany fakt, to temat wraca do nas co roku jak bumerang, zwłaszcza wiosną i latem. Dlaczego? To właśnie w tym okresie wypisujemy najwięcej zaproszeń na śluby i komunie.
A na końcu… -a
Jeśli szukasz informacji o odmianie nazwisk, pewnie znasz anegdotę, według której Michał Rusinek zawołał do dzwoniącej do niego pracownicy banku: „ale ja się deklinuję!”. Deklinacja to nic innego jak odmiana wyrazów przez przypadki[1]. Nazwiska żeńskie zazwyczaj obowiązuje deklinacja przymiotnikowa (np. Chuda — Chudej, Kowalska — Kowalskiej) lub rzeczownikowa (np. Górka — Górki, Szweda — Szwedy).
Nazwisko żeńskie lub męskie, zakończone samogłoską -a może się odmieniać na dwa sposoby, w zależności od tego, jaka litera występuje na przedostatnim miejscu.
- W przypadku zakończeń -ia, -ja, -la, odmieniamy je jak rzeczowniki żeńskie miękkotematowe, np. kto? Kukla, kogo? Kukli, komu? Kukli, kogo? Kuklę, z kim? z Kuklą, o kim? o Kukli.
- Nazwiska o zakończeniach -ba, -pa, -da, -ta, -wa, -fa, -za, -sa, -ra, -ła, -ma, -na, odmienimy jak rzeczowniki żeńskie twardotematowe, np. kto? Hebda, kogo? Hebdy, komu? Hebdzie, kogo? Hebdę, z kim? z Hebdą, o kim? o Hebdzie.
- Nazwiska, gdzie przed -a występuje spółgłoska tylnojęzykowa (zakończenia -cha, -ga, -ka) odmieniamy jak rzeczowniki żeńskie z tym zakończeniem, np. kto? Noga, kogo? Nogi, komu? Nodze, kogo? Nogę, z kim? z Nogą, o kim? o Nodze.
Nazwiska żeńskie odprzymiotnikowe często można pozostawić w formie męskiej i ich nie odmieniać. Przykładami takich nazwisk są Chuda – Chudy, Ciepła – Ciepły, Jawna – Jawny.[2]
Inne samogłoski
Polskie nazwiska mogą kończyć się samogłoską -o. Kobiety zachowują je zawsze w formie nieodmienionej. Dla mężczyzn ich odmiana jest analogiczna, jak w przypadku nazwisk zakończonych na -a – sprawdzamy, czy samogłoskę poprzedza głoska twarda, czy miękka. Takie nazwiska to np. Miko, Szaro.
Nazwiska kończące się na -e także odmieniają się tylko u mężczyzn. W większości przypadków gramatycznych występuje odmiana przymiotnikowa, różnicę obserwujemy w narzędniku i miejscowniku, gdzie otrzymują końcówkę –em, np. kto? Mikke, kogo? Mikkego, komu? Mikkemu, kogo? Mikkego, z kim? z Mikkem, o kim? o Mikkem.
Nazwiska zakończone spółgłoską
U kobiet sprawa jest prosta – zawsze wtedy, kiedy nazwisko kończy się spółgłoską, nie odmieniamy go, np. Król, Knapik.
Większe wyzwanie mamy, gdy to samo nazwisko nosi mężczyzna, ale i w tym przypadku mamy jasność. Nazwiska męskie zakończone spółgłoską odmieniamy tak, jak polskie imiona lub rzeczowniki pospolite żywotne, np. kto? Stec, kogo? Steca, komu? Stecowi, kogo? Steca, z kim? ze Stecem, o kim? o Stecu.
Czasami nazwisko ma identyczne brzmienie jak rzeczowniki pospolite. Odmieniamy je identycznie jak analogiczny rzeczownik, np. kto? Zając, kogo? Zająca, komu? Zającowi, kogo? Zająca, z kim? z Zającem, o kim? o Zającu. Trudność mogą sprawić nazwiska, w których w ostatniej sylabie występuje -e. Traktujemy je jako -e ruchome, nie zaprosimy więc na uroczystość Jana Wróbela, tylko Jana Wróbla.[3]
Nierozłączna para
Odmieniając nazwiska w liczbie mnogiej, nie doszukuj się niuansów – odmieniają się one zawsze tak jak rzeczowniki osobowe o tej samej końcówce. Na ślub zaprosisz więc Państwa Annę i Piotra Kowalskich, zaproszenie dostaną też Państwo Maria i Jan Nowakowie. Pamiętaj, aby kobietę przepuścić przodem, a zaproszeni goście nie powinni poczuć się urażeni.
[1] https://wsjp.pl/haslo/podglad/53090/deklinacja/5177212/odmiana [dostęp: 19.06.2023 r.]
[2] https://sjp.pwn.pl/zasady/241-63-Odmiana-i-pisownia-nazwisk-zenskich;629613.html [dostęp: 19.06.2023 r.]
[3] https://polszczyzna.pl/odmiana-nazwisk-korwin-mikkego/ [dostęp: 19.06.2023 r.]
