„Siedem dziewcząt z Albatrosa, Tyś jedyna…” – śpiewał ponad pół wieku temu Janusz Laskowski. Pewnie większość z nas zna ten hit. Jednak mało kto wie, że powiela on powszechny błąd. Dziewcząt z augustowskiej restauracji Albatros było bowiem siedmioro.
Więcej niż jedno
Liczebniki to wszystkie wyrazy, które oznaczają liczbę, ilość lub kolejność rzeczowników, np. drugie miejsce, trzy świnki. Ze względu na znaczenie i zastosowanie, dzielimy je na osiem grup, o których napisaliśmy tutaj. W tym artykule skupiam się na liczebnikach zbiorowych. Używamy ich w czterech przypadkach:
- do rzeczowników określających osoby różnej płci (np. dwoje rodziców, pięcioro rodzeństwa),
- określając osoby i zwierzęta młode, niedorosłe (np. troje chłopców, czternaścioro źrebiąt),
- do rzeczowników, które występują tylko w liczbie mnogiej (plurale tantum) pomimo oznaczania podmiotu w liczbie pojedynczej (np. czworo drzwi, sześcioro rajstop)[1],
- do rzeczowników, które domyślnie występują w parach (np. dwoje uszu, dwoje rąk)[2].
Mało zasad, duże znaczenie
Liczebniki zbiorowe to skromna grupa zaledwie dwudziestu ośmiu wyrazów, które odpowiadają liczebnikom głównym. Należą do niej:
- liczebniki od jednego do dziewiętnastu (np. dwoje, pięcioro, siedemnaścioro),
- liczebniki oznaczające pełne dziesiątki w zakresie od dwudziestu do dziewięćdziesięciu (np. dwadzieścioro, pięćdziesięcioro),
- liczebnik oboje (obydwoje – tych form można używać zamiennie),
- liczebnik jedne, ale tylko w połączeniu z podmiotami z grupy plurale tantum (np. jedne spodnie, jedne schody) – nie należy mylić go z określeniem jedne w znaczeniu ’pewne’, ’jakieś’ (np. Jedne jagody są czerwone, a inne czarne).
Bo do tanga trzeba dwojga…
Co łączy zespoły Budka Suflera i Ich Troje? Energiczni frontmani oraz to, że obie grupy potrafią odmieniać liczebniki zbiorowe przez przypadki. We wszystkich przypadkach, oprócz mianownika i biernika, liczebniki zbiorowe deklinujemy z przyrostkiem tematycznym -g-, np.:
M. troje, dziewiętnaścioro (cieląt, sań)
D. trojga, dziewiętnaściorga (cieląt, sań)
C. trojgu, dziewiętnaściorgu (cielętom, saniom)
B. troje, dziewiętnaścioro (cieląt, sań)
N. trojgiem, dziewiętnaściorgiem (cieląt, sań)
Ms. trojgu, dziewiętnaściorgu (cieląt, sań)[3].
…a miał ich wszystkich sto dwadzieścia troje…
Czy zauważasz w nagłówku kolejny, popularny błąd? W strukturach wielowyrazowych, składających się z liczebników głównych i zbiorowych, stosujemy oba modele deklinacyjne. Według tych zasad ojciec Wirgiliusz uczył sto dwadzieścioro troje dzieci – „sto” jest tutaj liczebnikiem głównym, a „dwadzieścioro troje” pełni funkcję liczebnika zbiorowego.
Idąc tym tropem, powiemy, że na Titanicu znajdowało się dwa tysiące dwieście dwadzieścioro ośmioro pasażerów. Gdyby transatlantykiem płynęli sami mężczyźni, opisalibyśmy ich liczebnikiem głównym. Powiedzielibyśmy wtedy, że statkiem podróżowało dwa tysiące dwustu dwudziestu ośmiu pasażerów[4].
Po macoszemu
Liczebniki zbiorowe to grupa obecnie najrzadziej używanych liczebników, co wynika z niedbałości i braku wiedzy. Nie mając pewności co do odpowiednich wzorców odmiany liczebników zbiorowych, staramy się inaczej ująć wypowiedź, aby zdanie wymagało użycia prostszego w odmianie liczebnika głównego. Możemy powiedzieć zarówno trzy kurczaki jak troje kurcząt albo dwa przyjęcia urodzinowe zamiast dwoje urodzin.
Dbając o poprawność języka polskiego, używajmy liczebników zbiorowych w prawidłowy sposób. Wybaczmy jednocześnie Januszowi Laskowskiemu błąd wynikający zapewne z zauroczenia Beatą — jedną z siedmiorga dziewcząt.
[1] https://sjp.pwn.pl/slowniki/liczebniki-zbiorowe.html [dostęp: 11.07.2023 r.]
[2] https://www.ur.edu.pl/files/ur/import/private/77/IPID/czasopisma/slowo/slowo_12/10.pdf [dostęp: 14.07.2023 r.]
[3] H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005, s 83.
[4] Tamże, s 82–83.
