21 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego – to wyjątkowa okazja do promowania różnorodności językowej oraz podkreślania znaczenia języka jako elementu tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego.
Kiedy i dlaczego ustanowiono to święto?
Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego ustanowiony został przez UNESCO w 1999 roku, by upamiętnić tragiczne wydarzenie z 1952 roku w Dhace, która została później stolicą Bangladeszu. Pięciu studentów zginęło podczas protestu przeciwko decyzji rządu pakistańskiego, który narzucił język urdu jako jedyny język urzędowy, pomijając bengalski, którym posługiwała się większość mieszkańców.
Historia ta pokazuje nam, że język może być narzędziem walki o tożsamość i autonomię kulturową. To nie tylko kluczowy element komunikacji interpersonalnej, ale także nośnik kultury i historii. Pielęgnując nasz ojczysty język, chronimy nasze dziedzictwo.
Narodziny języka polskiego
Język polski jest efektem długiego procesu językowej ewolucji. Jego korzenie sięgają języka praindoeuropejskiego, z którego wyłonił się język prasłowiański, a następnie zachodni wariant tego języka, dialekt lechicki, który dał początek współczesnej polszczyźnie.
Przez tysiąc lat język polski stale ewoluował, ulegając zmianie pod wpływem różnorodnych czynników, takich jak kontakty międzykulturowe, zmiany społeczne i polityczne czy rozwój technologiczny. Przemianom ulegało słownictwo oraz formy gramatyczne.
Historycy języka polskiego wyróżniają cztery główne okresy rozwoju polszczyzny:
1 | Staropolski – obejmujący lata między najdawniejszymi zapisami języka a początkiem XVI wieku, polszczyzna charakteryzowała się zupełnie innym słownictwem i formami gramatycznymi.
2 | Średniopolski – trwający od XVI do drugiej połowy XVIII wieku okres, w którym język polski zaczął nabierać cech bardziej zbliżonych do znanej nam współcześnie polszczyzny.
3 | Nowopolski – okres do 1939 roku, kiedy polski ugruntował swoją pozycję jako język literacki.
4 | Współczesny – po 1939 roku, kiedy język polski stał się nośnikiem współczesnej kultury, nauki i komunikacji. Mimo wpływu nowych technologii i globalizacji, język polski ewoluuje, dostosowując się do zmieniających się potrzeb społeczeństwa.
Czy wiesz, że… Zapiski z 1270 roku zawierają zdanie, uważane za najstarszy zapis w języku polskim. W transliteracji brzmi: „Day, ut ia pobrusa, a ti poziwiai”, a w transkrypcji: „Daj, ać ja pobruszę, a Ty poczywaj”. Współcześnie zdanie to oznacza: „Daj, niech ja pomielę, a Ty odpoczywaj”.
Wieża Babel – językowe bogactwo
Język polski to nie tylko środek komunikacji – przede wszystkim to bogactwo różnorodnych dialektów, odzwierciedlających kulturowe i historyczne zróżnicowanie regionów Polski.
Dialekt wielkopolski
Stanowi istotną podstawę dla języka literackiego. Charakteryzuje się brakiem mazurzenia oraz występowaniem prawidłowych samogłosek nosowych ą i ę, jednak o nieco innej barwie. Np.:
- Tego nie idzie kupić (Tego nie można kupić)
- wiaruchna (grupa ludzi)
- bejmy (pieniądze)
- kejter (pies)
- na szage (na ukos)
Dialekt małopolski
Odegrał kluczową rolę w kształtowaniu polszczyzny literackiej. Charakteryzuje się mazurzeniem oraz częściowo odnosowionymi samogłoskami nosowymi ą i ę, choć o barwie ogólnopolskiej (oN i eN). Np.:
- andrut (wafel)
- sznycel (kotlet mielony)
- warzyć (gotować)
- sagan (czajnik)
- miednica (duża miska)
Dialekt mazowiecki
Wykazuje innowacyjność nie tylko w kontekście polskich dialektów, ale również w porównaniu do innych języków słowiańskich. Ze względu na wzrost politycznego znaczenia, dialekt mazowiecki wpłynął nieznacznie na język ogólny w słowotwórstwie, głównie wywierając wpływ na kształt ogólnopolskiej mowy potocznej. Charakteryzuje się mazurzeniem i całkowitym odnosowieniem samogłosek nosowych ą i ę. Np.:
- lichy (mizerny)
- piejak (kogut)
- tyłować (cofać się)
- na pieszko (pieszo)
- oblekać (ubierać się)
Dialekt śląski
Odzwierciedla bogatą historię tego regionu, charakteryzuje się archaicznym słownictwem i składnią, a także wpływami języka czeskiego, łużyckiego i niemieckiego.
- szmaterlok (motyl)
- klapsznita (kanapka)
- gryfny (ładny)
- hasiok (śmietnik)
- forsztelować (wyobrażać)
Dialekt kaszubski
Często uznawany za osobny język. Wzbogacony o unikalne cechy, takie jak kaszubienie czy samogłoska szwa, posiada wiele cech nieobecnych w języku polskim, a nawet odnoszących się do języka połabskiego i dolnoniemieckiego. Np.:
- Jô cë lubiã (Lubię Cię)
- Mie sã tu widzy (Podoba mi się tu)
- dzãkùja (dziękuję)
- òdemkłi (otwarte)
- Do uzdrzeni (do zobaczenia)
Różnorodność w obrębie naszego ojczystego języka stanowi cenny element dziedzictwa kulturowego. To także doskonałe pole badawcze nie tylko dla lingwistów, ale i dla miłośników, odkrywających piękno języka polskiego.
Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego to doskonały moment na refleksję nad wartością języka dla społeczeństwa.
