Czy wiesz, ile wynosi pół­tora + pół­tora? Dwie szyny! Po prze­czy­ta­niu poniż­szego arty­kułu nie tylko zapa­mię­tasz ten świetny dow­cip, ale też nauczysz się, jak popraw­nie uży­wać form pół­tora i pół­to­rej. Zad­bamy, żeby tory w Two­ich wypo­wie­dziach już ni­gdy nie były złe.

Po pierw­sze zro­zum, po wtóre uży­waj

Temat liczeb­ni­ków na stałe zago­ścił w naszym cyklu Gim­na­styka Języka i mamy ku temu powody – ta część mowy w języku pol­skim spra­wia mul­tum* pro­ble­mów! Wyra­że­nia pół­tora i pół­to­rej są liczeb­ni­kami ułam­ko­wymi, pocho­dzą­cymi od prze­sta­rza­łego słowa wtóry, czyli drugi. Nasi przod­ko­wie uży­wali liczeb­ni­ków, które dawno wyszły z pol­sz­czy­zny, jak:

  • pół wtora – pół­to­rej/pół­tora; jeden i pół dru­giego
  • pół­trze­cia – dwa i pół trze­ciego
  • pół­dzie­siąta – dzie­więć i pół dzie­sią­tego.[1]

Pozo­sta­ło­ścią po rzadko uży­wa­nym obec­nie sło­wie wtóry jest także nasz wto­rek, który co tydzień wtó­ruje ponie­dział­kowi.

Wszystko zależy od rodzaju

Forma pół­tora koń­czy się literą -a, co mogłoby pozor­nie wska­zy­wać na rodzaj żeń­ski, jed­nak to słowo wystę­puje wyłącz­nie z rze­czow­ni­kami rodzaju męskiego i nija­kiego. Pra­wi­dłowe formy to pół­tora litra (ten litr), pół­tora roku (ten rok), pół­tora worka (ten worek), a także pół­tora jabłka (to jabłko) czy pół­tora wia­dra (to wia­dro).

Z kolei pół­to­rej pozor­nie wygląda jak przy­miot­niki rodzaju żeń­skiego w dopeł­nia­czu, celow­niku lub miej­scow­niku (np. szyb­kiej, czer­wo­nej) i łączy się tylko z rze­czow­ni­kami rodzaju żeń­skiego. Powiesz więc: pół­to­rej godziny (ta godzina), pół­to­rej szklanki (ta szklanka). Zwra­caj uwagę, z jakim rze­czow­ni­kiem łączy się liczeb­nik, możesz bowiem popro­sić w skle­pie zarówno o pół­tora mydła, jak i pół­to­rej kostki mydła.[2]

Oczy­wi­ście język pol­ski bar­dzo lubi wyjątki i tutaj także jeden znaj­dziemy. W przy­padku zło­żeń liczeb­nik pół­tora nie zmie­nia swo­jej formy nie­za­leż­nie od rodzaju rze­czow­nika, z któ­rym się łączy. Możesz się więc wybrać w pół­toragodzinny rejs lub popro­wa­dzić pół­toraroczny pro­jekt.[3]

Teraz już wiesz, że jedna cegła i pół cegły to razem pół­to­rej cegły.

Pół­tora czy pół­to­rej – jak zapa­mię­tać?

Na koniec podrzu­camy Ci świetny trik, który pomoże zapa­mię­tać poprawne formy liczeb­nika. (ten) Tor kole­jowy bez wąt­pli­wo­ści jest rodzaju męskiego, prawda? Pow­ta­rzaj więc za nami:

Pół­tora tora.

Pół­tora tora.

PÓŁTORA TORA.

I pamię­taj o tych zasa­dach, pro­po­nu­jąc zna­jo­mym kawę z pół­to­rej łyżeczki i pół­tora kawałka cia­sta.

*mul­tum – liczeb­nik nie­okre­ślony

[1] https://polsz­czy­zna.pl/pol­tora-czy-polto­rej-ktora-forme-wybrac/ [dostęp: 24.10.2023]

[2] http://www.porad­nia­je­zy­kowa.ujd.edu.pl/post/polto­rej-czy-poltora [dostęp: 24.10.2023]

[3] https://sjp.pl/pół­toragodzinny [dostęp: 24.10.2023]

POWIĄZANE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA