Liczebniki porządkowe towarzyszą nam, gdy mówimy o obchodach święta 11 listopada, o muzyce lat 90., albo o tym, że zajęliśmy pierwsze miejsce w rankingu. Słowem, używamy ich często i w różnych sytuacjach. Warto zatem poznać związane z nimi zasady.
Z kropką czy bez kropki – oto jest pytanie
Pierwszą kwestią, która może budzić wątpliwości jest stawianie kropki po liczbie w zapisach tj.:
- On zajął 3. miejsce w zeszłorocznych zawodach
Jej umieszczenie ma przede wszystkim jedno zadanie – zasygnalizowanie, że dana liczba powinna zostać odczytana jako liczebnik porządkowy, a nie główny. Nie ma jednak konieczności jej stosowania w sytuacjach, w których nie zachodzi ryzyko takiej pomyłki. Można zatem spokojnie wyeliminować kropkę z powyższego zdania przykładowego, bo przecież naturalnie jesteśmy w stanie domyślić się, że chodzi o trzecie miejsce, a nie trzy miejsce. Analogicznie nie trzeba myśleć o kropce (choć postawienie jej nie będzie błędem), gdy chcemy powiedzieć:
- Nasza koleżanka obchodzi urodziny 19 grudnia.
- To mój 5 rok w tej pracy.
- Mieszkają na 7 piętrze.
Problem pojawia się tylko wtedy, gdy kontekst w zdaniu nie pozwala na jasne określenie, o który rodzaj liczebnika chodzi, np.: Tylko w 1 artykule poruszono ten temat – przy tak krótkim zdaniu można się zastanawiać, czy chodzi o jeden artykuł czy pierwszy artykuł. Ten przykład może wydawać się nieco na wyrost, ale to tylko pokazuje, że sytuacje, w których kropka jest faktycznie niezbędna, występują rzadko. Nie oznacza to oczywiście, że można ją całkowicie wyrzucić z głowy.
Warto również przy okazji tego zagadnienia podkreślić, że stosunkowo często zapomina się o tym, aby do zapisów liczbowych wyrażających liczebniki porządkowe nie dodawać końcówek fleksyjnych. Formy takie jak 3-ego maja albo w latach 80-tych są niepoprawne i zamiast nich należy stosować zapis bez kropki (3 maja) lub z kropką (w latach 80.).
Pierwsi, drudzy, piąci?
O jednej osobie z łatwością możemy powiedzieć, że w danej konkurencji była pierwsza, piąta lub dziesiąta. Trudności zaczynają się, gdy zaczniemy mówić o większej liczbie osób. Raczej bez oporów napiszemy, że oni byli pierwsi, drudzy, trzeci albo czwarci, ale przy liczebnikach od pięciu wzwyż może pojawić się dylemat – czy formy piąci, ósmi, piętnaści są poprawne?
To pytanie nie jest wcale przesadne, ponieważ w różnych źródłach normatywnych można natknąć się na odmienne rozstrzygnięcia. Jeszcze w 2005 roku językoznawczyni Hanna Jadacka twierdziła, że wspominane wyżej formy męskoosobowe nie mają pokrycia w tekstach i nie są prawidłowe. Jednocześnie uznawała, że analogiczne formy niemęskoosobowe – one są: piąte, dziesiąte, dwudzieste – nie budzą podobnych wątpliwości[1].
Od tego czasu sporo zmieniło się w języku, liczebniki porządkowe przyjmujące rodzaj męskoosobowy zyskały aprobatę – pojawiają się coraz częściej i możemy znaleźć je w nowszych słownikach. Chociaż nadal mogą wydawać się nienaturalne, to nie ma obecnie żadnych przeciwskazań dotyczących ich stosowania[2].
Rok dwutysięczny a dwa tysiące dwudziesty czwarty
Myślę, że bez cienia wątpliwości mogę stwierdzić, że każdy z nas usłyszał kiedyś zdanie typu: Poznaliśmy się w roku dwutysięcznym siedemnastym (jeżeli nie, to zazdroszczę). Oczywiście jedyną poprawną formą w tym wypadku jest: (…) w roku dwa tysiące siedemnastym. Ale dlaczego?
Odczytywanie dat rocznych wiąże się z pewnymi ograniczeniami wywoływanymi przez ich wieloczłonową budowę. Jeżeli wszystkie elementy są niezerowe, to tysiące i setki przyjmują formy liczebników głównych, a dziesiątki i jedności – liczebników porządkowych. I tylko te drugie podlegają odmianie, np. W roku 1989 (tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym dziewiątym) skończył się w Polsce komunizm.
Natomiast gdy w danej dacie nie występują cyfry jedności, dziesiątek lub setek, to liczebnikiem porządkowym staje się wówczas człon poprzedzający:
- Co myślicie o 1670? (tysiąc sześćset siedemdziesiątym).
- Chciałbym żyć w 1900 roku (tysiąc dziewięćsetnym).
- Urodziłem się w roku 2000 (dwutysięcznym)[3].
Natomiast w przypadku drugiej z podanych w nagłówku dat człon zerowy pojawia się tylko w miejscu setek – pominiemy go więc w wymowie i powiemy przykładowo: Mamy nadzieję, że w roku 2024 (dwa tysiące dwudziestym czwartym) wydarzy się dużo dobrego.
No dobrze, a co z 530 622?
Opisane powyżej zasady stosujemy nie tylko przy datach rocznych, ale również w przypadku wszelkich innych liczebników wieloczłonowych, także tych wyrażających naprawdę spore liczby, np.:
- On był naszym 130 000 (sto trzydziestotysięcznym) klientem.
- Sprzedano 530 622 (pięćset trzydzieści tysięcy sześćset dwudziesty drugi) egzemplarz tej książki.
Powyższy tekst należy do cyklu poświęconego poszczególnym grupom liczebników. Jeżeli jesteś chętny do dalszego poszerzania swojej wiedzy, zachęcamy do sprawdzania pozostałych artykułów: o podziale liczebników i zasadach ogólnych, o liczebnikach zbiorowych, a także o liczebnikach ułamkowych.
[1] Zob. H. Jadacka, Kultura języka polskiego, Warszawa 2005, s 205.
[2] Zob. więcej https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Jestesmy-piaci;17773.html [data dostępu 05.02.] lub https://poradniajezykowa.uw.edu.pl/porady/piaci-szosci/ [data dostępu 05.02.].
[3] Zob. https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Odczytywanie-daty-zapisanej-cyfrowo;22882.html [data dostępu: 05.02].
